Article
Red de stad, open de straat
Gideon Boie
12/2023, A+
Beeld: Ivan Put
Een alarmerend onderzoek naar de luchtkwaliteit in schoolomgevingen slaat in als bom bij ouders met kinderen in basisschool Maria Boodschap in Brussel. De verontwaardigde ouders, waaronder architecte Annekatrien Verdickt, zetten elke vrijdag de straat af tot de bevoegde overheden actie ondernemen. Burgerbeweging Filter Café Filtré is geboren. Het is 2018, het jaar dat ook Greta Thunberg haar Skolstrejk för klimatet opzet. De acties vormen de kiem voor OpenStreets, een uniek experiment waarbij straten tijdelijk onder zelfbeheer komen.
Het lef om een straat te blokkeren, spreekt tot de collectieve verbeelding. De mediagenieke beelden van schoolpoortacties worden gretig opgepikt door kranten en televisie-journaals en zorgen ervoor dat de actie zich als een lopend vuurtje verspreidt naar andere basisscholen. Uiteindelijk vinden acties plaats aan niet minder dan 173 scholen in Brussel en elders. Het succes van de burgerlijke ongehoorzaamheid is vooral politiek, het thema bepaalt in geen tijd de politieke agenda. Als twee jaar later de coronapandemie uitbreekt, krijgt de burgerbeweging een extra boost.
Tijdens de lockdown is de behoefte aan publieke ruimte groter dan ooit. Het idee van schoolstraten worden al snel omgebogen naar ‘zomerstraten’ – afgesloten voor autoverkeer, open voor voetgangers. De locatie is de Picardstraat, aan de voordeur van de woning van Annekatrien Verdickt. De hand van de architect is zichtbaar in de enscenering én programmatie. Ligzetels, werktafels en planten richten de straat in als een verlengstuk van de woonkamer. Geschilderde bollen op een patroon van 1,5m fleuren het asfalt op. De leegstaande apotheek wordt omgedoopt tot Barmacie.
De Picardstraat legt de basis voor OpenStreets in de tweede coronazomer, het is een instant urbanisme. De ambitie ligt in de culturele uitwisseling en collectieve droomarbeid. Kunstinstellingen, zoals KANAL, KVS, Kaaitheater en Ultima Vez, gebruiken de straat als podium. Cultureghem laat mensen proeven van elkaars keuken. Ook het dagcentrum voor personen met een mentale beperking verlegt haar activiteiten naar buiten. De verbeeldingsateliers laat mensen samen ontwerpen aan de straat.
OpenStreets is ook een bijzonder tactisch urbanisme. Als de lokale overheid allesbehalve interesse heeft om de Picardstraat open te stellen, komt het statuut als gewestweg van pas om via de regionale overheid toestemming te krijgen. Later wordt de schoorvoetende instemming voor een tijdelijke openstelling van straten voor nauwelijks 1 of 2 weken de aanleiding voor een uitdijend meerjarenprogramma met telkens andere open straten. De rizomatische aanpak biedt het voordeel dat telkens andere bewoners en organisaties kennis maken met de heilzame werking van de open straat.
Het activisme voor open straten gaat gepaard met weerstand. Het protest tegen de open straten bereikt een hoogtepunt in zomer 2023, nadat auto-minnende groepen testopstellingen van het gewestelijke mobiliteitsplan Goodmove afbreken. OpenStreets deelt in de klappen, maar houdt wel het optimisme als morele plicht van het activisme hoog. De open straten zijn de laboratoria voor het uitdokteren van een gezonde, sociale en rechtvaardige stad. Intimidatie van initiatiefnemers, buurtbewoners én politici hoort er helaas bij.
Tijdens de editie 2023 leidt het tijdelijke zelfbeheer van de straat tot micro-interventies, zoals een uitbreiding van de straathoek aan de Barmacie met een groene aanplanting en schommel. De ingreep is een manier om een spoor na te laten van het kortstondige utopische gebruik van de straat tijdens de zomer. Het gaat al lang niet meer alleen over schone lucht in schoolomgevingen, op het spel staat minstens ook verkeersveiligheid, sociale cohesie, culturele uitwisseling, mentale zelfontplooiing en zo veel meer.
Beeld: Ivan Put, Zomerstraat Opzichterstraat/Rue de l’intendant, 2022.
Gepubliceerd in het themanummer ‘Brussels Architecture Prize’: Gideon Boie, ‘Red de stad, open de straat’, A+ Architecture in Belgium, 305 (december 2023 – januari 2024), 60-62.
—
Categories: Urban planning
Type: Article
