Article
Een open straat is goed voor uw gezondheid
Gideon Boie
07/12/2023, Psyche
Image: Ivan Put
De strijd voor schone lucht in Brussel bevordert de inclusie van personen met een verstandelijke beperking, dat is een opmerkelijke les die burgerbeweging Filter Café Filtré trok na de coronazomer 2021. Een tijdelijke zomerstraat bleek te functioneren als een ideaal verlengstuk van de werking van vzw Zonnelied in Sint-Jans-Molenbeek. De culturele activiteiten in de autovrije straat was de unieke katalysator voor interactie tussen de buurtbewoners.
De burgerbeweging Filter Café Filtré verscheen voor het eerst op het toneel in 2018. Een alarmerend onderzoek naar de luchtkwaliteit in schoolomgevingen komt hard aan bij ouders met kinderen in basisschool Maria Boodschap in Brussel. De school is testcase in de studie. De verontwaardigde ouders, waaronder architecte Annekatrien Verdickt, zetten elke vrijdag de straat af tot de bevoegde overheden actie ondernemen. De beweging verspreidt zich snel naar andere basisscholen in Brussel en andere steden. De belangrijkste eis is om schoolstraten te installeren waarin autoverkeer verboden wordt tijdens de spitsuren.
De coronapandemie opende een heel nieuwe dimensie in de strijd voor schoolstraten. Het begon met de Picardstraat in Sint-Jans-Molenbeek, het was eigenlijk de voordeur van de initiatiefneemster. De straat werd in het kader van de eerste lockdownzomer overdag opengesteld voor culturele activiteiten. Gerenommeerde kunstinstellingen als KANAL, KVS, Kaaitheater en Ultima Vez gebruiken de straat als podium voor dans en theater. Cultureghem laat mensen proeven van elkaars keuken. De leegstaande apotheek wordt omgedoopt tot Barmacie. De geschilderde bollen op het asfalt vormen een knipoog naar de sociale afstandsregel van 1,5m.
De zomerstraat is een bijzondere vorm van stadsactivisme, noem het instant urbanisme. Een spontane wegblokkade is één ding, maar het open stellen van een straat blijft een monopolie van de overheid. En, de auto blijft een heilige koe. Aangezien de lokale overheid allesbehalve opgezet bleek met het plan voor een open straat was een goedkeuring nodig van het gewest. Het toevallige statuut van de Picardstraat als een gewestweg kwam als een godsgeschenk. Aanvankelijk betrof de vergunning slechts een tweetal weken duren, maar al gauw werd de regeling voor de hele zomer verlengd.
In de tweede coronazomer van 2021 werd het initiatief opnieuw gelanceerd, ditmaal in zeven straten verspreid over het Brusselse gewest. De schoorvoetende toestemming van het gemeentebestuur voor een tijdelijke openstelling van straten, nauwelijks 1 of 2 weken, maar dan wel in een uitdijend meerjarenprogramma waarin telkens andere straten de revue passeren. De rhizomatische aanpak biedt het voordeel dat telkens andere bewoners en organisaties kennis maken met de heilzame werking van autovrije straten. Het initiatief kreeg de naam OpenStreets en heeft inmiddels haar derde editie achter de rug.
Het verhaal van de Opzichterstraat in Sint-Jans-Molenbeek in de editie OpenStreets2021 is uniek omwille van de betrokkenheid van ’t Zinneke, een voorziening van Zonnelied voor een twintigtal personen met een verstandelijke beperking en vier tijdelijke opvangplaatsen. De Opzichterstraat is typische straat die met tweerichtingsverkeer én twee parkeerstroken volledig toegewijd is aan koning auto. Al snel leren de bewoners van ’t Zinneke hoe de straat meer is dan een circulatieruimte en nemen ze deel al vrolijke dansen, waterpret en verbeeldingsateliers. De bewoners worden ook betrokken bij de inrichting van de open straat.
De ervaring in de Opzichterstraat biedt een bijzonder perspectief op de visie rond zorgzame buurten. Als het gaat over inclusie van personen met een verstandelijke beperking kijkt men gebruikelijk naar de bereikbaarheid en toegankelijkheid van sociale voorzieningen in de omgeving, zoals winkels, culturele gelegenheden, bushaltes en dergelijke. Personen met een verstandelijke beperking kunnen zo doorheen alledaagse activiteiten deelnemen aan het stedelijke leven. In het geval van de Opzichterstraat zien we hoe nu ook de straat zelf mogelijkheden biedt voor sociale interactie. De straat is de publieke ruimte die begint aan je voordeur.
Even belangrijk is het omgekeerde perspectief. De zomerstraat stelde de buurtbewoners in staat om spontane zorgtaken op zich nemen voor buurtbewoners met bijzondere noden, dit doorheen loutere aanwezigheid in de publieke ruimte. Hiermee krijgt het activisme van burgerbeweging Filter Café Filtré een heel nieuwe betekenis. In het geval van de acties aan de schoolpoort ging het erom verontwaardiging te uiten door alledaagse handelingen te onderbreken. In het geval van de zomerstraat gaat het erom beschikbaar te zijn voor de ander, ongeacht verstandelijke capaciteit, en zo alledaagse handelingen te verrijken door sociale interactie.
Het ideaal van een zorgzame buurt mag niet alleen gaan over personen met bijzondere noden, maar minstens ook over u en ik. Als inclusie louter een kwestie van toegankelijkheid is dan zijn we snel klaar. Het punt is dat een straat die open staat voor mensen met een verstandelijke beperking ook goed is voor de mentale gezondheid van de ‘normale’ gebruiker. Tenslotte zetten de culturele activiteiten in de zomerstraat het idee van publieke ruimte op zijn kop, de straat is niet publiek omwille van haar eigenaarschap, maar wel omwille van de groepen die haar toe-eigenen en bezielen.
Bibliografische notitie: Gideon Boie, “Een open straat is goed voor de gezondheid”, Psyche 35 (4), (november-december 2023), 18-19.
—
Categories: Urban planning
Type: Article
