Article

Wie is er bang van democratie?

Gideon Boie


25/04/2022, De Standaard

Activisme is de motor van democratie, schrijft Gideon Boie. Dat moeten we voor ogen houden bij Oosterweel.

De schorsing van de Oosterweelwerken door de Raad van State lijkt de aanleiding voor een collectieve depressie. Zullen er ooit nog grote bouwwerken mogelijk zijn in Vlaanderen? Hoe kan een kleine, luide minderheid zo’n belangrijk bouwwerk stilleggen? Hoe stoppen we de vicieuze cirkel waarin aandacht voor kleine minderheden de democratie zelf op het spel zet? De scheiding der machten verdedigen is belangrijk, zoals Bieke Purnelle deed (DS 22 april), maar ook de politieke logica lijkt zoek.

De Oosterweelgeschiedenis toont juist dat het resultaat mét activisme altijd beter is. Al lang is er discussie over de manier waarop de kosten voor de PFAS-bodemsanering eenzijdig aan de kant gelegd werden van de Vlaamse overheid. Het is nog niet duidelijk of de deal een resultaat is van slechte onderhandeling die de samenleving opzadelt met de lasten of een slimme oplossing die op termijn het bedrijf 3M verantwoordelijk stelt.

Democratisch deficit

Duidelijk is dat het overheidsbedrijf Lantis commerciële belangen laat primeren boven alles. Deze marktconforme werking toont zich in de zoektocht van de Vlaamse regering naar een uitweg. Er is sprake van een aanpassing van het bodemdecreet (een ‘remediëring’ genoemd) of een bijzondere vergunning van de terreinen van 3M als stortplaats. Deze oplossingen gaan niet langer over onevenwichtige verdeling van lasten, hier dreigt een democratisch deficit waarin het regelgevende kader aangepast wordt in functie van een specifiek bouwproject en/of vergunningen verleend worden à la tête du client.

Het is een pijnlijke afgang van het Toekomstverbond, gepresenteerd als het schoolvoorbeeld van nieuwe democratische stadsontwikkeling. Onder leiding van intendant Alexander D’Hooghe kwamen de strijdende partijen tot een gezamenlijke ambitie. Vlaamse overheid, stad Antwerpen én burgerbewegingen stRatengeneraal, Ademloos en Ringland engageerden zich samen voor bereikbaarheid en leefbaarheid. Op de koop toe kregen burgerbewegingen een zetel in de bestuurskamer van het overheidsbedrijf Lantis, opgenomen door Manu Claeys van stRatengeneraal.

Claeys gaf een positieve draai aan Slavoj Zizeks idee van postpolitiek: het antagonisme tussen overheid en burgerbewegingen werden overwonnen in een zakelijke afweging van wederzijdse belangen. Het resultaat mocht worden gezien. Nooit eerder konden actiegroepen de toekomst van de stad Antwerpen zo fundamenteel hertekenen. Nu blijkt juist dit optimistische geloof in democratisch bestuur samen te vallen met de aloude stedelijke politiek waarin kleine, elitaire kransjes de regelgeving met wat juridische hocus pocus naar eigen hand zetten.

Verder terug in de Oosterweel­geschiedenis zien we een uniek samenvallen van activisme en democratie. De strijd van de actiegroepen tegen de Lange Wapper-brug is het verhaal van enkele individuen die hun verontwaardiging omzetten in actie. Een referendum toonde dat deze individuen zich gesteund wisten door de stille meerderheid in Antwerpen. Met de steun van Ringland werd uiteindelijk een nieuwe toekomstvisie opgedrongen aan de Vlaamse overheid.

Het recht om te spreken

Juist deze inbreuk van de burgerbewegingen op het proces is een bijzondere vorm van democratie. Filosoof Jacques Rancière voert democratie terug op het oude Griekse idee van de demos als het stemloze deel van de samenleving, wiens uitspraken geen betekenis hadden in het debat over het goede leven in de stad. Democratische politiek is dan het moment waarbij diegenen die niet het recht hebben om te spreken laat staan regeren – door geboorte, rang, rijkdom, geslacht, leeftijd of ras – een plaats op­eisen in het publieke domein.

Activisme is niet tegengesteld aan de democratie. Integendeel, het is de motor van democratie. Al het andere noemt Rancière ‘la police’, een bestuursvorm die gericht is op de status quo en het bepalen wat mag gezegd worden en wat niet. De geschiedenis van de Oosterweel is het beste voorbeeld hiervan. Alternatieve stemmen insluiten gebeurt niet zomaar, daar moet voor gestreden worden. En niemand heeft gezegd dat het gemakkelijk is voor politiek bestuur om telkens rekening te houden met nieuwe stemmen, maar het vergroot wel de legitimiteit.

Dat is een andere wetmatigheid in democratische politiek. Hoe meer je de ogen sluit voor protest, des te meer zullen alle middelen aangewend worden om de stem hoorbaar te maken. Ook daarvan is de Oosterweelsaga het beste voorbeeld met de alternatieve visieontwikkeling, referenda en het beroep via de Raad van State. De regionale en lokale overheden kunnen vandaag de ogen sluiten voor PFAS, één ding is duidelijk: het verdrongene zal terugkeren.

Gepubliceerd door De Standaard, 24 april 2022

Tags: Activism

Categories: Urban planning

Type: Article

Share: