Article
De toekomst is (niet) hier
Gideon Boie
02/06/2019, KU Leuven
Image: Max Creasy and OK-RM
Het tijdelijke gebruik van WTC loopt af. 4 januari 2019 worden de technische installaties afgesloten en tegen die datum moet de toren ontruimd zijn. Gemengde gevoelens leven onder de studenten. Er is berusting bij het nakende einde en toch stelt men zich de vraag: wat nu? Er wordt gezocht naar een alternatieve, tijdelijke huisvesting. De sokkel van WTC3 en 4, het leegstaande CCN, de winkelgalerij van het Noordstation, KANAL en andere pistes komen ter sprake. Er is ook de vraag wat er nu precies staat de gebeuren met de WTC toren – een icoon van de verbrusseling waar veel studenten zich ondertussen mee vereenzelvigen. Het is een ideaal moment om terug te blikken op het begin. We nodigen Joachim Declerck uit om plaats te nemen op de sofa. Hij stond als zaakvoerder van Architecture Workroom Brussels mee aan de wieg van het tijdelijke gebruik van de WTC en is mede-curator van de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (IABR) die plaatsvond in de WTC.
De vraag naar de toekomst van de WTC betreft niet enkel de herontwikkeling van het complex (een ontwerp in opmaak door JaspersEyers en 51N4E), maar vooral de directe toekomst in de komende maanden. De reden tot evacuatie van de WTC toren is immers de optelsom waarbij de meerwaarde van het tijdelijke gebruik niet opweegt tegen de zware financiële kosten voor het in werking houden van de technische installaties (ventilatie, water, liften, …) De renovatiewerken starten vermoedelijk pas in 2020. “Het toont onze fragiele positie in WTC,” reageert Joachim Declerck ietwat gelaten, “het gebouw blijft een excell sheet, een tool voor winstcreatie.” De IABR tentoonstelling stelde voor om een architecturale wandeling doorheen het WTC complex te maken en zo veel volk over de drempel te laten gaan van een gebouw dat bekend stond om zijn geslotenheid. Eigenaar Befimmo ging mee in het verhaal, in het kader van haar ambitie om met Up4North de hele Noordwijk te herdenken, maar op een dag maken ze wel de rekening.
In de evaluatie blijft Joachim Declerck optimistisch, aangezien het anderhalf jaar tijdelijk gebruik van enkele vloeren een trendbreuk vormt. “In het nieuwe slang van ontwikkelaars heet dat ‘multitenant occupation’,” zegt Joachim Declerck, “iets wat tot nog toe in de kantoormarkt beschouwd werd als moeilijk en complex.” Het tijdelijk gebruik ging uit van tal van verschillende, kleine huurders op één vloer en dat vergt een compleet ander zakelijk model. In de voorbij decennia hebben de vastgoedeigenaars immers geteerd op het afsluiten van lang lopende huurcontracten met overheidsdiensten, vaak van 18 jaar en langer. In een dergelijke context van verzekerde winstgarantie was er de minste noodzaak om na te denken over de toekomst laat staan dat men ging moeilijk doen over meervoudig ruimtegebruik.
De stilstand in de Noordwijk mag niet enkel aan de vastgoedontwikkelaar aangewreven worden. De facilitaire diensten van overheden dragen een even groot aandeel in de verantwoordelijkheid. Joachim Declerck zegt hierover: “De overheid heeft alle macht, alle tools en alle regelgeving om iets te veranderen, maar gedraagt zich als een zapper die naar televisie kijkt en een keuze maakt tussen gebouw X, Y of Z.” Vandaag is er veel beweging in de Noordwijk, omdat binnenkort enkele langlopende contracten aflopen en de Vlaamse en Brusselse overheid de markt opgaan voor nieuwe huisvesting. Brusselse Bouwmeester Kristiaan Borret grijpt de kans om duidelijk te maken dat een vastgoedproject in de Noordwijk niet langer afgerekend wordt op basis van de esthetiek van de glasgevel, maar op de manier waarop het functioneert als stedelijk project. Als deel van de aanbesteding moet de overheid een visionair kader opleggen waarbinnen de bouwmarkt kan kandideren.
Architecture Workroom Brussels is op de kar gesprongen met LabNorth, een partnerschap tussen Up4North (een culturele, nonprofit poot van Befimmo en andere vastgoedeigenaren in de Noordwijk), VraimentVraiment, 51N4E en AWB. LabNorth wil een reflectie op gang brengen over de vraag hoe de Noordwijk kan omgevormd worden tot een levendige en inclusief stadsdeel. Het was in deze context dat het tijdelijk gebruik van de WTC toren, dat jaren geleden startte met de intrek van kunstenaars op de 26ste verdieping, uitgebreid werd met de IABR ‘You are Here’ tentoonstelling (in de sokkel en op 23), Faculteit Architectuur KU Leuven (24) en later nog architecten, creatievelingen en maatschappelijke organisaties (17, 18 en 25). De organisatie van denkworkshops en feestelijkheden op het dakterras waren het gevolg. Joachim Declerck omschrijft de rol van AWB hierbij als een “instigator, eerder dan een consument.” De inzet was om aandacht te ontwikkelen rond een positief stedelijk project voor de Noordwijk.
Verrassend is dat Joachim Declerck evengoed een omslag nodig acht binnen het veld van de architectuur. “Uitgebreide reflectie past niet in het zakelijk model van het architectenberoep,” stelt Joachim Declerck. Architectuurwedstrijden dreigen altijd weer te verglijden in een schoonheidswedstrijd en architectuurtijdschriften laten weinig ruimte voor grote verhalen. Joachim Declerck noemt het provocerend een “negationisme waarbij we ons louter bezig houden met datgene wat haalbaar is.” Het is binnen dergelijke cultuur dat architecten (à la Vincent Callebaut) gemakkelijk wegkomen met een flinterdun verhaal over duurzaamheid, groene gevels en dergelijke meer. Het negationisme speelt evengoed in de architectuur van de goede smaak in Vlaanderen, waarbij tot de verbeelding sprekende architectuur gereduceerd is tot een koopwaar (denk aan de ronde villa van Office KGDVS).
Het antwoord van AWB ligt in wat Joachim Declerck definieert als een “democratie van het doen”. Het behalen van de klimaatdoelstellingen – deel van het Zomerakkoord van de Vlaamse regering – is een gepast voorbeeld. Ook hier wordt vaak gedacht in directe resultaten, zoals de elektrificatie van het wagenpark, om vervolgens “actief niet te willen weten wat er op je afkomt.” In tegenstelling hiermee was de inzet van de You Are Here was om een “betekenisvolle context te creëren” waarbinnen gewerkt wordt aan een duurzame transitie. Transformatiesessies werden georganiseerd rond het thema van waterlandschappen, circulaire economie, biodiversiteit, stedelijke versnippering en veel meer. De inzet was om een oorzakelijke keten op gang te trekken waarbij de betrokken en belanghebbende actoren tot actie geprikkeld worden door middel van o.a. het opstellen van werkmethodes, ontwerpen van vraagstellingen, definitie van projecten, identificatie van actoren, bouwen van coalities, verbinden van geld/instrumenten/mensen, enzovoorts. Als het tijdelijk gebruik van de WTC goed was voor één ding, ging het erom te functioneren als een culturele incubator voor een narratieve ontwerppraktijk die helpt om de juiste vraag te formuleren en de juiste mensen bij elkaar te brengen.
Engelse versie gepubliceerd in Gideon Boie, Dag Boutsen, a.o. (eds.), WTC Tower Teachings, reports from one and a half years of nomadic architecture education in Brussels, KU Leuven Faculty of Architecture, Brussels 2019
Read the online version: https://issuu.com/faculteitarchitectuursintlucas/docs/wtc_tower_teachings
Tags: Brussels
Categories: Architecture
Type: Article
